geschiedenis, samenleving

Van Oranjegevoel tot Anton de Kom: de Canon van Nederland herijkt

Nederland heeft zijn Canon herijkt. Bedoeling was meer vrouwen en diversiteit op te nemen, minder Holland en meer regio, en meer spreiding in de tijd. Nieuwe vensters zijn onder meer Maria van Bourgondië, Johan van Oldenbarnevelt, Sara Burgerhart, Anton de Kom, gastarbeiders en het Oranjegevoel. Vlogen eruit: Karel V, de Republiek, de grachtengordel, De Stijl, Willem Drees, veelkleurig Nederland en de gasbel.

Veertien jaar na de oplevering van de Canon door een commissie onder leiding van Frits van Oostrom heeft een nieuwe commissie, onder leiding van de historicus James Kennedy, na een jaar werk de herijkte Canon aangeboden aan de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Ingrid van Engelshoven.

De Canon is stevig overeind gebleven. Kennedy zei bij de voorstelling maandag 22 juni in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem dat er geen reden was om de Canon van 2006 op de schop te nemen. Het geleverde werk was degelijk en robuust. Alleen moest er onderhoud gebeuren. Want tijden en taalspelen veranderen nu eenmaal. Kennedy kondigde direct aan dat de volgende herijking, wat deze commissie betreft, best opnieuw gebeurt binnen tien jaar.

De Canon van Nederland wordt van bij het begin veel gebruikt in het lager en middelbaar onderwijs. In een dertigtal “canonmusea” in Nederland wordt hij “getoond” aan de hand van topstukken. Het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem heeft een apart gebouw voor de Canon.

De commissie herschreef alle teksten van de vijftig “vensters”. Ze wilde die toegankelijker maken voor leerlingen, scholieren en een breed publiek, een Canon voor iedereen kortom.

De bedoeling van de Canon blijft het onderwijs te ondersteunen door historische kennis en inzicht onder leerlingen te vergroten. Daarom presenteert de commissie ook zeven hoofdlijnen, die de vijftig onderwerpen uit de Canon inhoudelijk en thematisch aan elkaar verbinden. Deze hoofdlijnen kunnen dienen als vertrekpunt voor thematisch en vakoverstijgend onderwijs, en gaan over thema’s als Sociale (on)gelijkheid (Wie telt er mee?); Politiek en samenleving (Wie bestuurt er?); Taal, kunst en cultuur (Woord en beeld verbinden); Nederland waterland (Leven in een kwetsbare delta); Zingeving en levensbeschouwing (Wat geeft betekenis?); Kennis, wetenschap en innovatie (Wat weten wij?); Wereldeconomie (Knooppunt van verbindingen).

Naast deze hoofdlijnen spelen de tien tijdvakken nog altijd een rol. Zij verkavelen de tijdslijn en zorgen zo goed en kwaad als dat kan voor een evenredige portie “vensters”: Jagers en boeren; Grieken en Romeinen; Monniken en Ridders, Steden en staten; Ontdekkers en hervormers; Regenten en vorsten; Pruiken en revoluties; Burgers en stoommachines; Wereldoorlogen; Televisie en computers.

Tien eruit, tien erin, vier veranderd van naam

En nu, wat u wilt weten over deze herijkte Canon. De commissie wilde een meer evenwichtige Canon: met meer vrouwen en “diversiteit”, minder “Holland” en meer regio, meer spreiding over de tijdvakken en, als het even kon, een nog iets meer internationale invalshoek.

Er zijn tien nieuwe vensters gekozen: Trijntje (de naam voor het intacte skelet van een vrouw, jager-verzamelaar, gestorven ca. 5.500 voor Christus), Jeroen Bosch, Maria van Bourgondië, Johan van Oldenbarnevelt, Sara Burgerhart, Anton de Kom, Marga Klompé, Gastarbeiders, Kolen en gas en het Oranjegevoel.

Tien nieuwe betekent tien eruit: Floris V (een dertiende-eeuwse graaf van Holland), Karel V, De Republiek, Grachtengordel, Buitenhuizen, De Stijl, Willem Drees, Crisisjaren (1929-1940), Veelkleurig Nederland en De gasbel.

Vier vensters kregen een andere naam: Beeldenstorm werd De Opstand; VOC werd VOC en WIC; Verzet tegen kinderarbeid werd Het Kinderwetje van Van Houten (een wet uit 1874 die kinderarbeid tot twaalf jaar verbiedt); Suriname en de Nederlandse Antillen werd het Caribisch gebied.

Dat wordt het interessant. Er moesten vrouwen bij. Daarom verdwijnt de “vader” van de verzorgingsstaat, Willem Drees, en komt de katholieke Marga Klompé (de eerste vrouwelijke minister in 1956) in beeld, die in de jaren 1960 de verzorgingsstaat in een definitieve plooi legde. Slim. Karel V moest het afleggen tegen Maria van Bourgondië, die de transitie tussen het Bourgondische en het Habsburgse Rijk initieerde door met Maximiliaan van Oostenrijk te trouwen. Ook slim, alhoewel ik me afvraag of Maria echt wel bekend is boven de grote rivieren. Sarah Burgerhart, een negentienjarige wees op zoek naar geluk en liefde, het literaire geesteskind van Betje Wolff en Aagje Deken, mag dan ook weer zijn opwachting maken. Een mooi icoon van de Verlichting en een voorzichtig model voor feministen.

Met “kolen” zit Limburg in de Canon, en wordt dus die gasbel uit Groningen en het “Hollandse” overwicht iets minder zwaar. De bel is sinds de dramatische grondverzakkingen ook uitgeblazen. Jeroen Bosch mocht Brabant binnenloodsen. Het containerbegrip “Republiek” wordt dan weer concreet (pars pro toto) door te opteren voor de grootse en uiteindelijk in ongenade gevallen raadpensionaris – zeg maar de president – Van Oldenbarnevelt. En de Beeldenstorm (1566) wordt omgekeerd opgerekt tot de hele Opstand tegen de Spanjaarden en mag duren tot het Plakkaat van Verlatinghe (1581), misschien het belangrijkste geboortepapier van Nederland en een inspirerend voorbeeld voor de Amerikaanse Declaration of Independence uit 1776.

Men wilde de vroegere tijdperken meer aan bod laten komen en verschuift de Hunebedden (3.000 voor Christus) dus naar Trijntje, het skelet uit 5.500 voor Christus. Annie Schmidt hield stand. De Stijl verloor dan weer zijn plaats. Het relaas over slavernij werd natuurlijk behouden, maar veelkleurig Nederland werd nu opgehangen aan Anton de Kom, de eerste Surinamer in de Canon, antikoloniaal schrijver, activist en verzetsheld die stierf in het Duitse concentratiekamp Neuengamme. De gastarbeiders mogen het kleurrijke plaatje vervolledigen, terwijl Suriname en de Antillen, omwille van politieke verschuivingen, nu vervangen worden door het Caribisch gebied.

En dan is er tot slot het Oranjegevoel, dat het laatste venster mag leveren: het wij-gevoel, dat vele malen sterker is in Nederland dan in Vlaanderen, laat staan in België. Dat gevoel kleurt vooral Oranje op Koningsdag en bij sportwedstrijden. Nederland heeft nu eenmaal veel sporthelden voortgebracht, van hardloopsters, schaatsers tot voetballers. Van de heroïsch verloren Wereldkampioenschap voetbalfinale in 1974 tegen Duitsland tot 2017, wanneer de Nederlandse vrouwen, de “Leeuwinnen”, het Europees kampioenschap voetbal winnen.

En Vlaanderen?

Als de Canon voor Vlaanderen er ooit komt, kan hij ook kijken naar deze herijkte en de oude : hebban olla vogala, Maria van Bourgondië, Erasmus, Karel V, zelfs Koning Willem I kan Vlaanderen zo overnemen. En de Beeldenstorm die nu de opmaat van de Nederlandse Opstand is geworden begon na een hagepreek in 1566 in Steenvoorde, dat toen in het graafschap Vlaanderen lag en nu in Noord-Frankrijk, Frans-Vlaanderen of de Franse Nederlanden als u wil. In de desbetreffende canontekst bots ik op het “West-Vlaamse Steenvoorde”. Alles kan beter. Of: le Bon Dieu est dans le détail.

www.canonvannederland.nl (waarin de vroegere website www.entoen.nu is opgegaan)

• canon
• Nederland
• paralipomena